Hindi alam ni Aling Marites kung bakit ganoon ang trato sa kanya ng manugang niyang si Clarissa. Simula nang ikasal ang anak niyang si Paulo kay Clarissa, unti-unting nagbago ang mundo niya. Noon, mahal siya ng anak. Noon, masaya ang kanilang tahanan. Pero pagdating ng babaeng mayaman at edukadong si Clarissa… naging impyerno ang buhay niya.
Isang hapon, sa gitna ng malaking handaan sa kanilang bakuran para sa kaarawan ng apo, biglang nagpasigaw si Clarissa:
“MAMA MARITES! DUMI NG ASO MO NA NAMAN ANG DAMIT NG ANAK KO!”
Napatigil ang lahat ng bisita. Tahimik na tumayo si Aling Marites, tila nahihiya, tila takot.
“A-anak, pasensya na… lilinisin ko—”
Pero bago pa siya makatayo nang maayos, hinila siya ni Clarissa nang ubod ng lakas.
“Hindi ka na nahiya! Palagi ka na lang sagabal! Kung hindi dahil sa’yo, hindi ko mararanasan ang ganitong klase ng buhay!”
“Clarissa, tama na—” bulong ng kapatid nito, pero hindi nakinig.
Sa harap ng lahat, itinulak ni Clarissa si Aling Marites pababa, mismong sa tabi ng aso nilang alaga. Kumalat ang bulungan, may halong awa at takot.
At sa sandaling iyon, ginawa ni Clarissa ang hindi inaasahan ng lahat.
Hinawakan niya ang ulo ni Aling Marites, sabay sinubsob ito sa mangkok ng pagkain ng aso, parang wala itong dignidad, parang hayop na walang karapatang magmahal o mahalin.
“Kung gusto mong kumain, eto ang bagay sayo! Aso ka lang sa bahay na ’to!”
Nagsigawan ang mga tao. Nanlaki ang mga mata ng mga bisita, may iba pang nagtakip ng bibig. Pero walang kumilos. Walang pumigil.
At doon, pumatak ang luha ni Aling Marites—hindi dahil sa hiya, kundi dahil sa pag-alala sa anak niyang si Paulo.
“Anak… patawad…” bulong niya sa sarili.
“Patawad kung ako ang naging kahihiyan mo.”
Sa di kalayuan, may isang lalaking kararating lang mula sa trabaho. Napahinto siya nang marinig ang iyakan, at lalo siyang napatakbo nang makita ang ina niyang nakayuko, sinusubsob ng sariling asawa.
Si Paulo.
“CLARISSA!!!”
Sumabog ang sigaw niya na parang kulog. Napatigil si Clarissa, at dahan-dahang binitiwan ang ulo ni Aling Marites. Pero huli na. Nakita ni Paulo ang lahat—ang pang-aapi, ang kahihiyan, ang ginawa sa nag-iisa niyang ina.
Lumapit siya, nanginginig ang mga kamao.
“Bakit?!” sigaw niya kay Clarissa. “Ano ang ginawa mo sa nanay ko?!”
“Paulo, hindi mo naiintindihan—”
“MASAYADO NA AKONG NAKAKAINTINDI!” sigaw niya, halos mabasag ang boses.
“At mas maliwanag ang nakita ko kaysa sa mga palusot mo!”
Tumingin siya sa ina, na nanginginig pa rin, punô ng putik at tira-tirang pagkain ng aso. Lumuhod siya at marahan itong inalalayan. Puno ng sakit ang mga mata niya.
“Nay… bakit hindi n’yo sinabi sa ’kin? Bakit n’yo tiniis lahat ng ito?”
Humikbi si Aling Marites.
“Anak… ayokong masira ang pamilya mo… ayokong maging dahilan ng gulo…”
Pero lalo lang nagngalit ang puso ni Paulo.
Tumayo siya at humarap kay Clarissa, ang dating babaeng minahal niya, ngunit ngayon ay ibang-iba na ang nakikita niya.
“Simula ngayon,” malalim niyang sabi,
“hindi mo na pwedeng hawakan, pagsigawan, o lapastanganin ang nanay ko. Dahil hindi mo siya pag-aari. At siguradong hindi mo siya masisira.”
“Paulo, ako ang asawa mo!”
“Pero hindi ka tao kung kaya mong gawin ’yan sa isang matanda! Sa ina ko! Sa babae na nagpalaki sa ’kin habang wala ka!” nagbabagang salita niya.
Tumingin siya sa paligid, sa mga taong nakasaksi.
“Ano ba kayo? Bakit walang pumigil? Nanay ko ’yan! Tao ’yan!”
Ang ilan ay napayuko, ang iba’y natauhan sa hiya.
At doon, lumapit ang maliit na apo, umiiyak.
“Lola… lola…”
Niyakap nito si Aling Marites, at doon, parang bumagsak ang lahat ng bigat sa puso niya.
“Paulo…” mahinang sabi ni Aling Marites. “Umalis na tayo.”
Hinawakan ni Paulo ang kamay ng ina.
At sa huling pagkakataon, humarap siya kay Clarissa.
“Kung hindi mo kayang igalang ang nanay ko, hindi mo ako kayang mahalin.”
Tumalikod siya—hindi na lumingon—at pinalakad ang ina palabas ng bakuran.
Habang papalayo sila, may ilang kamag-anak ang nagsisigaw:
“Clarissa, ano ba ’yan!”
“Grabe ka naman!”
“Hindi yan tama!”
Pero huli na. Ang ginawa niya sa isang ina, ay hindi mabubura.
At si Paulo, sa unang pagkakataon, pumili ng tama sa halip na tahimik—pumili ng nanay niyang nagmahal at nagsakripisyo para sa kanya buong buhay.
