Tahimik ang umagang iyon nang maalala ni Lira ang huling sinabi ng kanyang ina bago ito pumanaw:
“Anak… ipagluto mo sila, kahit minsan lang. Ipaalala mo sa kanila ang puso ng tahanan natin.”
Matagal nang nawala ang saya sa lumang bahay-kubo nila. Nang mamatay ang kanilang ina, nagkawatak-watak ang magkakapatid. Si Lira, ang bunso, ang nanatili sa baryo upang ingatan ang bahay. Ang dalawa niyang nakatatandang kapatid ay nagsipag-asawa at lumuwas ng Maynila, at mula noon ay bihira nang umuwi.
Kaya nang magsabi ang kapatid niyang si Aling Rosa na darating sila upang pag-usapan ang pamana, para bang may tumusok sa puso ni Lira.
Hindi dahil sa mana—kung hindi dahil alam niyang kakainin ng luma, malamig na alikabok ang alaala ng kanilang ina kapag ipinagbili ang bahay.
Kaya naisip niya: lulutuin ko ang paborito nilang sabaw… gaya ng ginagawa ni Mama.
ANG ALAALA NG KUSINA
Maagang nagising si Lira. Ang araw ay marahang sumisilip sa siwang ng dingding, at ang malamig na hangin ay dumadampi sa kanyang balikat. Pinunasan niya ang luma ngunit malinis na mesa, inayos ang mga gulay, at sinindihan ang kahoy sa kalan.
Habang hinahalo ang kumukulong sabaw, gumuhit ang luha sa pisngi niya.
Parang naririnig niya pa ang boses ng ina niya:
“Kapag nagluluto ka, anak… puso ang ilagay mo, hindi lamang alat o init.”
Hindi niya alam kung bakit napatingin siya sa pintuan. Siguro dahil sa pag-asa.
Pag-asa na sana… kahit ngayon lang… maging buo ulit sila.
ANG PAGDATING NG MGA KAPATID
Bandang tanghali, dumating sina Rosa at Leo kasama ang kani-kanilang asawa. Dumiretso sila sa kubo, kita sa mukha ang pagmamadali, hindi man lang inilibot ang paningin sa bahay na minsan ding naging tahanan nila.
“Lira, bilisan natin ang usapan,” sabi ni Leo.
“May buyer na. Malaki ang alok. Wala ka namang balak umalis dito, hindi ba?”
Napayuko si Lira. “Hindi ko kaya itong iwan… hindi ito basta lupa lang.”
Napabuntong-hininga si Rosa. “Lira, kailangan na namin ng pera. At saka—”
Pero bago pa man matapos ang usapan, sumingaw ang amoy ng sabaw mula sa kusina.
Natahimik ang lahat.
Pamilyar ang halimuyak na iyon—malalim, maalat-tamis, may halong luya at pagmamahal.
Amoy-bahay. Amoy-bata. Amoy-Mama.
“Lira… ano ‘yan?” tanong ni Rosa, tila hindi makapaniwala.
Pinilit ngumiti ni Lira. “’Yung sabaw na gusto ni Mama. Naisip kong… baka gusto n’yong kumain muna bago tayo mag-usap.”
Nagkatinginan sila. Kita sa mga mata ang pag-aalinlangan… pero kasabay noon ay alaala.
SA HARAP NG MESA
Tahimik silang naupo. Para silang mga batang walang gustong mauna magsalita. Nang sandaling iyon, ang inyamawit ng mga ibon ang tanging tunog sa paligid.
Kinuha ni Leo ang kutsara. Una siyang sumubok.
Pagdampi pa lang ng sabaw sa bibig niya, napapikit siya.
“Ganito ang lasa noon…” mahina niyang sabi. “Ganito rin ang hinahain ni Mama tuwing may problema tayo.”
Tumango si Rosa, pinupunasan ang mata.
“Naalala ko… tuwing may bagyo, o tuwing umiiyak ako dahil hindi ako marunong magbasa… si Mama, ito ang niluluto.”
Naging mabigat ang hangin. Hindi dahil sa galit, kundi dahil sa mga taon nilang lumipas na hindi tinitingnan ang isa’t isa.
Si Lira, nakatayo lang sa gilid, pinagmamasdan silang kumakain ng sabaw na niluto ng buong puso niya.
“Mga kapatid…” nanginginig ang boses niya. “Hindi ko gustong angkinin ang bahay. Gusto ko lang panatilihin ang alaala ni Mama. Kung ibebenta natin ito, saan pupunta ang mga naiwang alaala? Saan ko hahanapin ang amoy niya, ang tinig niya?”
Napahinto sila sa pagkain.
Lumapit si Leo, ang madalas na galit at malamig, pero ngayong gabi, tila bata ulit.
“Lira… patawad. Masyado kaming nagmadali. Hindi ko alam kung bakit ngayon ko lang naalala… hindi pera ang iniwan ni Mama sa atin. Kundi… ito.”
At itinuro niya ang kumukulong sabaw.
Ang init. Ang pagmamahal. Ang tahanan.
Umiyak na si Rosa, at niyakap si Lira ng mahigpit.
“Hindi natin ibebenta ang bahay na ito,” sabi niya. “Hindi natin ibebenta ang alaala ni Mama.”
At parang madalas na nangyayari sa pelikula, sabay-sabay silang umiyak, natawa, at kumain—kahit alam nilang hindi marunong si Lira magluto noon.
Ngayon, marunong na siya.
At ngayon, buo na ulit sila.
KINAGABIHAN
Habang nililinis ni Lira ang kusina, nakaramdam siya ng malamig ngunit magaan na hangin. Tila may humaplos sa balikat niya.
Napatingin siya sa sulok na parang may naroon—isang presensya na hindi nakakatakot, kundi pamilyar.
“Ma… salamat,” mahinang bulong niya.
Sa unang pagkakataon mula nang pumanaw ang kanilang ina, hindi na nag-iisa ang kubo. May tawanan na ulit. May kwentuhan. May sabaw sa mesa.
At higit sa lahat—may tahanan.
