Sa gitna ng mataong palengke, kung saan nagsisiksikan ang mga mamimili at nag-uunahan ang mga tindera sa sigaw ng “Presko pa yan!”, may isang matandang babae na mabagal na naglalakad. Ang pangalan niya ay Lola Estrella, isang 82-anyos na halos hindi na kilala ng mga tao sa paligid—pero noong araw na iyon, siya ang magiging sentro ng isang kwentong hindi malilimutan.
Nakasabit sa kamay niya ang isang lumang eco bag na punô ng gulay, pero kitang-kitang nanginginig ang kaniyang mga daliri. Ilang segundo pa lang, nadulas siya at kumalat sa kalsada ang lahat ng kanyang pinamiling gulay—kamatis, kangkong, sibuyas, at ilang pirasong prutas.
Nagtilian ang ilan. Yung iba, umiwas. Yung iba naman, nagtatawa’t nagmamadaling lumayo.
Pero may dalawang taong hindi lumakad palayo.
ANG DALAWANG PULIS NA NAGTAMPOK SA ARAW NIYA
Isang patrol car ang biglang huminto. Mabilis na bumaba si PO1 Mariel at PO2 Ramon, parehong nakaduty sa lugar at sakto namang nagroronda.
“Lola! Ayos lang po ba kayo?” agad na tanong ni Ramon habang maingat na inaangat ang matanda.
Napahawak si Lola Estrella sa braso nito, halatang nahihilo.
“Ay anak… pasensya na. Nadapa ako. Hindi ko na yata kaya ang ganitong lakad-lakad,” mahina niyang bulong.
Samantala, si Mariel ay lumuhod at isa-isang pinulot ang mga nagkalat na gulay. Hindi siya nagmadali, hindi rin niya ito basta pinulot—may paggalang sa bawat galaw niya, na para bang mahahalagang bagay ang hinahawakan niya.
“Lola, masama ba ang pakiramdam ninyo? May masakit ba?” tanong ni Mariel, may halong pag-aalala sa boses.
Umiling si Lola, ngunit nanlaki ang kanyang mata nang marinig ang sunod na tanong ni Ramon:
“Lola… may kasama po ba kayo? O asawa? Anak?”
At mula sa simpleng tanong na iyon, unti-unting bumigat ang hangin sa paligid.
ANG KUWENTONG KANYANG PILIT NA ITINATAGO
Matagal bago nakasagot si Lola Estrella.
“Wala na… matagal na ‘kong mag-isa,” bulong niya. “May anak ako noon… pero matagal na kaming hindi nagkikita. Hindi ko alam… kung buhay pa ba siya.”
Nagkatinginan ang dalawang pulis.
“Lola, ano pong pangalan niya? Baka po matulungan namin kayong mahanap,” sabi ni Mariel nang may ngiti.
Ngunit umiling si Lola, pinahid ang luhang matagal na niyang pinipigilan.
“Hindi na… galit siya sa ’kin. Iniwan ko siya noon para magtrabaho abroad bilang kasambahay. Akala ko makakabalik ako… pero napakasakit ng naging kapalaran ko roon.”
Napatingin siya sa kalangitan.
“Pagbalik ko, may sarili na siyang pamilya. Hindi na ako kilala. Hindi na ako tinanggap.”
Tahimik ang dalawang pulis. Maski ang dumadaan sa paligid ay tila nakiayon sa bigat ng sandaling iyon.
ANG DI INAASAHANG HULI NI RAMON
“O, Lola, sasamahan ka na lang namin pauwi,” alok ni Ramon.
Ngunit biglang nagtanong si Lola:
“Anak… hindi mo ba ako naaamoy?”
Nagulat sila sa tanong.
“Ano pong ibig n’yo sabihin?” tanong ni Mariel.
Malungkot na ngumiti ang matanda. “Sanay na kasi ako na kapag lumalapit sa akin ang tao… lumalayo rin agad. Hindi ko kasi kayang bumili ng sabon… minsan, hindi ko rin kayang maligo nang maayos.”
Para bang pinigilan ni Ramon ang pagpatak ng luha niya—isang pulis na sanay sa kaguluhan, pero hindi sanay sa ganitong sakit.
Nilapit niya ang kamay niya sa balikat ni Lola at marahang hinimas.
“Lola… hindi po kayo nakakahiya. Hinding-hindi.”
Napayuko si Lola, umuuga ang balikat sa pag-iyak.
ANG MGA ULING GULAY AT ANG HIGANTENG REVELATION
Pagkatapos nilang pulutin ang mga gulay, dinala nila si Lola sa gilid para makapagpahinga. Ngunit habang nag-aayos si Mariel ng mga pinamili nito, napansin niya ang isang lumang papel na nasa ilalim ng bag.
Isang birth certificate.
At doon niya nakita ang pangalang:
“RAMON DELA CRUZ — anak.”
Nanigas si Mariel.
Dahan-dahan niyang tinawag ang kasama.
“Ramon… tingnan mo ‘to.”
Nanginginig ang kamay ni Ramon nang mabasa niya ang pangalan niya na malinaw na nakasulat sa dokumento.
Pag-angat niya ng tingin, nakita niya sa mata ni Lola Estrella ang matagal nang kinikimkim na pag-asa—na sana, kahit ngayon, makilala na siya.
Hindi niya napigilang itanong:
“Lola… anak n’yo si Ramon Dela Cruz?”
Tumulo ang luha ni Lola.
“Oo, anak… pero alam kong hindi mo na ako matatanggap.”
Nalagutan ng hininga ang mundo ni Ramon.
Hindi lang dahil sa rebelasyon—kundi dahil sa bigat na biglang bumagsak sa puso niya.
ANG PAGYAKAP NA PINAKAMATAGAL NANG INANTAY
Hindi siya nagdalawang-isip. Lumapit siya kay Lola, inangat ito nang marahan, at buong higpit na niyakap.
“Ma… bakit mo ako hindi hinanap?” umiiyak na tanong niya.
“Hinanap kita, anak. Pero noong nakita kitang masaya kasama ang bagong pamilya mo… ayaw kong guluhin ka. Ayaw kong ipilit ang sarili ko.”
“No, Ma… ikaw ang nanay ko. Hindi nagbabago ’yon.”
Lalo pang humagulgol si Lola Estrella, nanginginig ang mga kamay habang yakap-yakap ang anak na matagal nang ipinagdarasal niyang makita muli.
Si Mariel, nakatayo sa gilid, hindi mapigilang maiyak habang pinapanood ang muling pagsasama ng mag-ina.
ANG BAGONG BAHAY, ANG BAGONG UMAGA
Mula noon, hindi na muling namalengke si Lola Estrella mag-isa.
Sinama siya ni Ramon sa bahay niya.
Pinakilala sa asawa. Pinaupo sa hapag-kainan. Inalayan ng damit, pagkain, at pagmamahal.
Sa unang gabi niya roon, hinawakan ni Lola ang kamay ng anak at bumulong:
“Salamat, anak… akala ko mamamatay akong mag-isa.”
Ngumiti si Ramon.
“Ma… hindi ka na muling magiging mag-isa. Kahit kailan.”
At iyon ang gabi na naramdaman ni Lola Estrella ang bagay na kay tagal niyang hinintay:
Ang yakap ng tahanang matagal niyang nawala.
