Malakas ang ulan nang araw na iyon, at ang buong mundo ay tila nakikisabay sa bigat ng nararamdaman ni Lira, isang dalagang kagagaling lang sa lungsod. Matagal na siyang hindi nakakauwi sa baryo—tatlong taon. At sa tatlong taong iyon, ni minsan ay hindi niya nasilayan ang matanda niyang lolo, si Lolo Pedro, na siyang nagpalaki sa kanya mula pagkabata.
Habang naglalakad siya sa putikan, nakita niya ang lolo niya sa harap ng lumang kubo. Basa ang damit nito, nanginginig, ngunit nakangiti nang makita siya.
“Lira… apo ko,” sabi ng matanda, mahina pero puno ng saya.
Napaluhod si Lira sa harap niya, agad siyang niyakap.
“Lo, bakit hindi ninyo sinabi na ganyan na pala ang kalagayan ninyo? Bakit hindi kayo tumawag? Bakit ninyo ako hinayaang hindi bumalik?”
Napatingin si Lolo Pedro sa malayong bundok, tila may hinahanap na sagot.
“Anak… ayokong bumalik ka rito dahil naaawa ka lang.”
🌧 ANG HILING NA IKINAGULAT NI LIRA
Pagkatapos nilang pumasok sa kubo at magpainit, tinawag ni Lolo Pedro ang apo.
“Lira,” sabi niya, “may isang bagay akong gustong hilingin sa’yo.”
Umupo si Lira sa tabi niya, halatang kinakabahan.
“Ano po ’yon, Lo?”
Tumingin si Lolo Pedro sa kanya nang may labis na lambing. Bigla nitong hinawakan ang pisngi niya, tulad ng ginagawa nito noong bata pa siya.
“Anak… matagal na kitang hindi nahahalikan sa pisngi. Pwede bang pahingi naman? Baka… baka iyon na ang huling pagkakataon.”
Kumalabog ang dibdib ni Lira. Hindi iyon kahilingan ng isang matanda na may masamang balak—iyon ay pakiusap ng isang lolo na takot mamatay nang hindi man lang nararamdaman ang pagmamahal ng nag-iisang apo.
Napaluha siya.
“Lo… bakit po ganyan magsalita? Siyempre naman pwede.”
At saka niya hinalikan ang pisngi ng lolo niya—isang halik ng pasasalamat, pagmamahal, at pagsisisi sa mga panahong wala siya.
Ngunit ang sumunod na ginawa ni Lolo Pedro… ang tunay na ikinagulat niya.
🌧 ANG MGA LIHAM NA HINDI NAIPADALA
Pagkatapos ng halik na iyon, tumayo si Lolo Pedro nang dahan-dahan, umupo sa lumang baul, at binuksan ito. Kumuha siya ng makapal na bungkos ng papel—mga liham.
“Lo… ano ’yan?”
Inabot ni Lolo Pedro ang mga sulat, nanginginig ang kamay.
“Ito ang mga liham na sinulat ko para sa’yo… sa loob ng tatlong taon.”
Napatakip si Lira sa bibig. Ang bawat sulat ay may petsa—linggo-linggo, buwan-buwan. At bawat isa ay puno ng salitang hindi naipadala dahil wala silang pera pang-padala at dahil natatakot ang matanda na baka istorbohin niya ang apo.
Nagsimulang basahin ni Lira ang una.
Apo,
Kumusta ka sa lungsod? Huwag masyadong magpagod. Iniisip kita rito. Lagi akong nagluluto ng paborito mong tinola, baka sakaling umuwi ka bukas…
-Lolo
Nanginginig ang tuhod niya sa bigat ng emosyon.
“Lo… bakit hindi ninyo sinabi na sinusulat niyo ako?”
Ngumiti ang matanda, may bahid ng lungkot.
“Kasi anak… ang pagsulat ko sa’yo, sapat nang rason para gumising ako araw-araw. Hindi ko kailangan ng sagot… gusto ko lang malaman kong may isang taong mahal ko pa rin.”
Humagulgol si Lira. Napayakap siya nang mahigpit sa lolo niya.
🌧 ANG KATOTOHANAN
Habang nakayakap si Lira, naramdaman niya ang kakaibang payat, panghihina, at pag-ubo ng lolo niya.
“Lo… may sakit kayo, ’di ba?”
Hindi sumagot ang matanda, ngunit sapat na ang tingin nito upang malaman niya ang totoo.
“Lira… hindi na ako tatagal.”
Para siyang binagsakan ng mundo.
“Ayoko, Lo! Hindi kayo pwedeng mawala. Ako na lang ang meron kayo… at kayo ang meron ko! Bakit hindi ninyo sinabi? Bakit hindi ninyo ako tinawag?!”
Mahinang ngumiti si Lolo Pedro.
“Dahil anak… gusto kong maalala mo ako bilang malakas, hindi mahina. Gusto kong bumalik ka dahil mahal mo ako, hindi dahil kailangan mo akong alagaan.”
🌧 ANG HULING GABI
Pagsapit ng gabi, tumabi si Lira sa lolo niya sa papag. Sa unang pagkakataon matapos ang mahabang panahon, nakatulog siya nang may kapayapaan.
Nakahawak siya sa kamay ng lolo niya.
“Lo… pangako, hindi na kita iiwan kahit kailan.”
Ngumiti ang matanda.
“At ako naman, apo ko… pangako, kahit mawala man ako, hindi kita iiwan sa puso mo.”
At sa gitna ng malamig na hangin ng kabundukan, narinig niyang muli ang mahina at payapang boses nito.
“Apo… salamat sa halik mo. Ngayon… kumpleto na ang puso ko.”
At doon, dahan-dahang pumikit si Lolo Pedro.
🌧 EPILOGO
Sa sumunod na taon, itinayo ni Lira ang Lolo Pedro Learning Center—isang libreng maliit na paaralan para sa mga batang katulad niya noon, pinalaki ng mga lolo at lola na hindi kayang pag-aralin ang mga apo.
Sa pintuan ng paaralan, nakaukit:
“Para kay Lolo Pedro.
Sa halik ng pagmamahal na nagpabago sa buhay ko.”
At doon, napagtanto ni Lira ang isang bagay:
Ang tunay na pagmamahal—hindi kailanman nagmamaliit, hindi nanghihingi ng kapalit… at hindi namamatay.
