“Anak, alagaan mo ang mga tanim ha… kasi bawat bulaklak, may kwento.”
Iyan ang huling bilin sa akin ni Lola Mila bago siya tuluyang pumikit noong ako’y dose anyos pa lang.
Lumaki ako sa kanyang maliit na bahay sa probinsya, sa gitna ng mga halaman na parang mga alaga niyang anak. May mga rosas, santan, gumamela, at sa pinakagitna — isang maliit na puno ng kalachuchi.
Sabi ni Lola, doon daw siya unang inibig ni Lolo bago ito pumanaw sa digmaan. Pero ang pinakanakakapanindig-balahibo — palagi niyang sinasabi, “Kapag namulaklak ‘yan kahit tag-ulan, may lihim na gustong sabihin ang nakaraan.”
Pagkalipas ng maraming taon, bumalik ako sa bahay ni Lola. Abandonado na, natabunan ng damo, at tila kinalimutan ng panahon.
Pero isang araw, may kakaibang nangyari:
Namulaklak ang kalachuchi.
At doon nagsimula ang kwentong bumuhay muli sa isang pag-ibig na inilibing ng panahon.
Matagal na akong nasa Maynila, nagtatrabaho bilang graphic artist.
Isang gabi, nakatanggap ako ng tawag mula sa barangay namin — may magsasara raw ng lupa ni Lola dahil wala nang nakatira.
Hindi ko iyon matanggap. Kaya umuwi ako, dala ang baon kong pagod at mga alaala.
Pagdating ko, amoy lupa at amoy ulan ang sumalubong sa akin. Nandoon pa rin ang lumang bahay, ang duyan sa veranda, at ang mga paso ni Lola na halos matabunan na ng damo.
Habang naglilinis ako, napansin kong may tinik sa ilalim ng kalachuchi. Nilapitan ko — at may nakita akong maliit na kahon, lumang-luma, natatabunan ng lupa.
Nang buksan ko, mga lumang liham.
Isinulat ni Lola Mila para kay Lolo Ramon, sundalong hindi na nakabalik.
Bawat liham ay puno ng mga salitang hindi nasabi, mga pangakong hindi natupad.
“Ramon, kung sakaling di ka na makabalik, ipangako mong aalagaan mo ako sa hangin, sa ulan, sa bulaklak…”
“Hindi ko alam kung makakayanan kong mag-isa, pero patuloy akong magtatanim. Baka sakaling sa susunod na sibol, dala mo ang pag-ibig mo.”
Hindi ko napigilang umiyak.
Sa mga sulat na iyon, naramdaman kong kahit wala na si Lolo, araw-araw pa rin siyang minahal ni Lola — sa katahimikan, sa paghihintay, at sa pag-aalaga ng hardin.
Habang binabasa ko ang huling liham, bigla akong napatigil.
May nakasulat sa likod:
“Para sa apo kong si Eliza.
Kapag nakita mo ito, ibig sabihin, handa ka nang malaman na ang mga halaman ay hindi lang tanim — ito ay mga alaala.
Ipagpatuloy mo ang ating hardin.
Ipagpatuloy mo rin ang pagmamahal kahit walang kapalit.”
Parang narinig ko ang tinig ni Lola sa hangin.
Kinabukasan, sinimulan kong linisin ang hardin. Tinanggal ko ang mga damo, tinanim kong muli ang mga binhi.
Habang umuulan, hindi ko na pinansin ang putik o lamig. Para akong bata ulit — kasama si Lola, nagtatanim, tumatawa.
At sa bawat punla, itinanim ko rin ang mga alaala.
Ang sakripisyo ni Lola, ang pagmamahal niyang hindi nabawasan kahit sa paglipas ng panahon.
Habang unti-unting bumabalik ang sigla ng hardin, tila bumabalik din ang kulay ng aking puso.
Hindi lang pala bulaklak ang tinanim ni Lola — tinanim din niya ang resilience sa aming dugo.
Pagkatapos ng ilang buwan, ginawang maliit na community garden ang dating bakuran ni Lola.
Mga bata, matatanda, at magulang — lahat ay nagtutulungan.
Tinawag naming “Tanim ng Alaala Garden”, bilang parangal sa kanya.
At sa gitna ng lahat, nandoon pa rin ang kalachuchi — ngayon ay punung-puno ng puting bulaklak.
Sabi ng mga matatanda, “Kapag namulaklak ‘yan, may kaluluwang masayang nakatingin sa langit.”
Ngumiti ako, tumingala, at sabay bulong:
“Salamat, Lola. Sa lahat ng itinuro mo. Sa lahat ng itinanim mong pagmamahal.”
Ngayon, tuwing makakita ako ng bulaklak, hindi ko lang nakikita ang ganda — nakikita ko ang pag-asa sa likod ng sakripisyo.
Dahil sa mga ugat ng bawat halaman, may mga kwentong hindi kailanman nalilimot.
“Ang pagmamahal ng magulang ay parang hardin — kahit wala na sila, patuloy pa rin itong tumutubo sa puso ng mga minahal nila.” 🌸
Emotional Question for Engagement:
“Kung ikaw si Eliza, ipagpapatuloy mo rin ba ang hardin ng taong nagmahal sa’yo kahit nawala na siya?”
