Tahimik ang baryo tuwing dapit-hapon kapag humahaplos ang hangin sa mga dahon ng puno ng mangga. Doon sa lumang kubo, nakaupo si Lolo Ambo—nakapikit, nakangiti, tila kinakausap ang hangin. Sabi ng mga tao, may kausap daw siyang kaluluwa. Pero para sa kanyang apo na si Eli, iyon ang tinig ng Diyos na nagbibigay-lakas sa matanda.
Lumaki si Eli sa piling ni Lolo Ambo mula nang pumanaw ang kanyang ina at magtrabaho sa Maynila ang kanyang ama. Mahirap lang sila—isang upos na kandila sa gitna ng dilim ng buhay. Pero para kay Lolo Ambo, sapat na ang pananalig upang maging maliwanag ang bukas.
“Apo,” sambit ng matanda, “pag naramdaman mo ang hangin… pakinggan mo. Doon humihinga ang pag-asa.”
Naniniwala si Eli, ngunit sa puso niya, may lungkot na hindi maalis: Bakit kailangan naming pagdaanan ang hirap na ito?
Lumipas ang panahon—nagbinata si Eli. Mahiyain, walang kumpiyansa. Madalas siyang tuksuhin sa eskwela: “Anak ng walang-wala!” “Probinsyano!” “Walang pag-asa!”
Sa bawat pangungutya, lumalalim ang sugat sa puso niya.
Isang gabi, dumating ang liham mula sa kanyang ama.
“Eli, hindi ko na kaya. Pasensya na anak. Magkahiwalay na kami ng trabaho. Wala akong maipapadala.”
Humagulgol si Eli. Para bang tinanggalan siya ng mundo ng huling haligi ng pag-asa.
Pero lumapit si Lolo Ambo, inakap siya at bulong:
“Hindi kita pababayaan. Anak ka ng Diyos. Hindi Kanya pinababayaan ang may mabuting puso.”
Ngunit kahit gaano katatag ang salita ng matanda, hindi nito kayang punan ang kumakalam na sikmura o ang tuition fee na hindi na nila maibabayad.
Isang umaga, inatake sa puso si Lolo Ambo habang nagbubuhat ng kahoy. Inabutan ni Eli ang lolo niya sa ospital—mahina, payat, pero pilit nakangiti.
“Apo, kung hindi mo na ako maririnig… pakinggan mo ang hangin… Naroon ako.”
Napuno ng luha si Eli.
“Lolo… huwag mo ‘kong iwan. Ikaw na lang ang meron ako…”
At sa unang pagkakataon, naramdaman ni Eli ang takot na mawalan ng lahat.
Sa mga sumunod na linggo, hindi bumubuti ang kalagayan ng matanda. Napilitan si Eli huminto sa pag-aaral para magtrabaho sa talyer.
Isang gabi, nadaanan niya ang lumang simbahan. May ilaw sa loob, at naroon ang paring matagal nang kaibigan ni Lolo Ambo.
“Kumusta na ang lolo mo, hijo?”
Hindi agad nakaimik si Eli. Sa halip, tumulo ang luha niya.
“Padre… bakit ganito? Dasal kami nang dasal pero lalo lang kami naghihirap.”
Tumabi ang pari, at maagap na hinaplos ang kanyang balikat.
“Anak, ang panalangin ay hindi palaging milagro sa isang kisapmata. Minsan… ikaw mismo ang milagro sa panalangin ng matatanda.”
Bumalik kay Eli ang mga bilin ni Lolo Ambo. Ang boses ng hangin na bawat araw niyang naririnig.
Kinabukasan, kinausap niya ang guro—nakiusap na makabalik kahit part-time lamang. Nagpa-scholarship ang simbahan. Nag-thesis tungkol sa mga lokal na kwento’t paniniwala ng matatanda. Lalong tumatag ang kanyang tiwala sa kakayahan.
At kahit mahirap, araw-araw niyang dinadalhan ng bulaklak ang kama ni Lolo Ambo sa ospital—mga bulaklak na siya mismo ang nag-alaga.
Hanggang isang umaga…
“Eli…” mahinang sambit ng lolo niya. “Naging matapang kang apo. Mas malakas ka kaysa sa hangin. Pero kapag nawala ako… pakinggan mo pa rin ako. Hinding-hindi kita iiwan.”
Kasunod ang isang huling ngiti.
At isang malamig na ihip…
Pumanaw si Lolo Ambo. At ang hangin ay tila nakikidalamhati—umiiyak sa pagitan ng mga dahon.
Halos mabali ang puso ni Eli. Pero sa mga gabing nag-iisa siya, naririnig niya ang bulong:
“Apo… kaya mo ‘yan.”
Natapos niya ang pag-aaral—naging guro ng mga batang kagaya niya noon. Ginawa niyang proyekto ang pagtulong sa mga lolo’t lola ng baryo na makalimutan ng mundo.
Isang araw, may batang durog ang loob na umiiyak sa likod ng paaralan.
“Guro… wala na po kaming pera… Wala na po kaming pag-asa…”
Ngumiti si Eli. Dinama ang ihip ng hangin.
At sinabi ang mga salitang hindi niya malilimutan:
“Anak, pag nararamdaman mo ang hangin… pakinggan mo. Naroon ang panalangin ng mga nagmamahal sa’yo.”
At sa pagitan ng humahaplos na hangin… narinig niyang muli ang tinig ng kanyang Lolo.
“Sa gitna ng kahirapan, ang pananalig ang hangin na bumubuhay sa pag-asa. At ang pag-asa… iyan ang magdadala sa’yo sa tagumpay.”
Kung ikaw si Eli, hanggang saan mo kayang lumaban para sa pangarap at sa taong nagmahal sa’yo kahit walang-wala?
