“Minsan, ang luha ng isang pamilya ay parang ulan—wala kang kontrol kung kailan babagsak. Pero may araw ding titila ito.”
Si Lola Ester, pitumpu’t dalawang taong gulang, ay sanay nang magpigil ng luha. Bilang mag-isang nagpalaki sa anak niyang si Rowena, alam niya ang bigat ng pagiging ina at ama sa loob ng isang payak na barung-barong. Naging misyon niya sa buhay na maibigay ang lahat para sa anak, kahit kapalit ay ang sarili niyang pangarap na natabunan ng panahon.
Ngunit lumipas ang mga taon—at sa pagnanais ni Rowena na makatulong sa pamilya—napilitang mangibang-bansa bilang isang OFW. Naiwan kay Lola Ester ang apo niyang si Mika, isang masayahing bata na may pangarap maging guro.
Araw-araw, nakakapit si Mika sa pangako:
“Uuwi si Mama. Hindi niya kami pababayaan.”
Habang lumalaki si Mika, mas lumalayo naman ang loob ni Rowena. Ang dating tawag gabi-gabi, naging lingguhan, hanggang tuluyang naging bihira. Tuwing may video call, palaging may palusot:
“Anak, pagod si Mama… may trabaho pa ako…”
Nawalan ng mga salita ang usapan. Napalitan ng katahimikang mas masakit kaysa sigaw.
Si Lola Ester naman, pilit na pinupunan ang puwang. Siya ang gumagabay sa pag-aaral ni Mika, nagtatahi ng lumang uniporme, at nagtitinda ng kakanin sa umaga. Ngunit dumating ang panahong hindi na niya kayang itago ang ubo’t pananakit ng likod. Dumalang ang kita at dumagdag ang problema.
Isang gabi, nadatnan ni Mika si Lola na lumuluha sa sulok habang hawak ang reseta ng gamot.
“La, kaya pa natin ‘to. Magtatrabaho po ako kapag nakapagtapos ako.”
Napangiti lang si Lola, pilit:
“Anak, pangarap ko ngang makita kang dumadayo sa entablado… suot ang toga.”
Ngunit sa puso ni Mika, may kirot na nagsusumigaw:
Bakit parang mas pinili ni Mama ang ibang buhay?
Dumating ang araw na hindi na kinaya ng katawan ni Lola Ester. Naitakbo siya sa ospital, at doon natuklasang may malubha siyang sakit sa puso.
Nagkagulo ang mundo ni Mika.
Nang malamang na ospital ang ina, agad tumawag si Rowena. Doon niya narinig ang boses ni Mika na puno ng sama ng loob:
“Mama… bakit ngayon ka lang?
Kailan mo pa ba naaalalang may pamilya ka rito?”
Umiyak si Rowena, hangos at hingal habang nasa airport pa lamang:
“Anak… hindi ako piniling lumayo.
Pinili kitang mabigyan ng kinabukasan.”
Pagdating niya sa ospital, nagkaharap sila ni Lola Ester. Mahina ngunit malinaw ang tinig ni Lola:
“Rowena… anak… hindi pera ang kailangan namin.
Kailangan ka ng anak mo…
Kailangan ka pa rin ng tahanan mo.”
Niyakap ni Rowena ang ina. Hindi nila napigilan ang hagulgol. At sa unang pagkakataon sa mahabang panahon…
Umakap si Mika sa kanila.
Tatlong puso. Isang yakap na punô ng sugat—pero may pag-asa nang maghilom.
Nagdesisyon si Rowena na umuwi na nang tuluyan. Hindi madali—iiwan niya ang maayos na trabaho, ang kinabukasang pinaghirapan niya roon. Ngunit ito ang unang beses na inuna niya ang nararamdaman kaysa responsibilidad.
Habang nagpapagaling si Lola Ester, kasama sila sa hapag-kainan, sabay nagdadasal. Si Rowena ang ngayon ay nagtatrabaho sa malapít na paaralan bilang janitress, habang tinutukan niya ang pag-aaral ni Mika.
Dumating ang araw ng pagtatapos. Umakyat si Mika sa entablado bilang valedictorian. Nakatingin siya sa dalawang mahalagang babae sa kanyang buhay—
Si Lola Ester na halos ibinigay ang buong buhay…
At si Mama Rowena na natutong umuwi bago sila tuluyang mawala.
Tumingala siya sa madla, umiiyak at nakangiti:
“Hindi pera ang susi sa tagumpay. Pamilya.”
Sa likod ng palakpakan, dahan-dahang pumatak ang luha ni Lola Ester—hindi na luha ng pagod,
kundi luha ng tagumpay.
“Maaaring mapagod ang puso sa pag-aalaga, pero hindi ito sumuko. Sa dulo, ang tunay na yaman ay ang pamilyang nagmamahalan—hindi ang perang naiipon.”
Hanggang saan ang kaya mong isakripisyo para sa pamilya? May nilalayuan ka rin ba na dapat mong balikan bago mahuli ang lahat?
