“Magtitiis tayo, apo…”
Iyan ang laging bulong ni Lola Ising kay Miko tuwing gabi, habang nakahiga sa lumang duyan na gawa pa raw ng kanyang lolo. Sa bawat indayog nito, naririnig ni Miko ang pagod ngunit matatag na tibok ng puso ng kanyang lola — ang pusong nagpalaki sa kanya magmula nang pumanaw ang kanyang mga magulang sa isang aksidente.
Lumaki si Miko sa isang maliit na baryo sa Quezon. Walang kuryente minsan, laging kapos sa pera, ngunit sapat ang pagmamahal ni Lola Ising para mapuno ang buong bahay. Ngunit habang lumalaki siya, napapansin niyang lumalalim ang mga kulubot sa noo ni Lola, at mas madalas na itong nilalagnat.
“Lola, huwag mong itago,” sambit ni Miko.
“Hindi ako pwedeng magkasakit. Sino na ang mag-aalaga sa’yo?” tugon ni Lola, tila nanginginig.
Sa bawat oras, ramdam ni Miko ang bigat ng responsibilidad ni Lola — at nagsimula siyang mangarap ng mas magandang buhay para sa kanilang dalawa.
Pagdating ng high school, nagsimula si Miko magbenta ng pandesal sa umaga at maghatid ng gulay sa palengke tuwing Sabado. Isang araw, nag-collapse si Lola Ising sa harap ng bahay. Mabilis siyang dinala sa health center, at doon nalaman nilang may malubhang sakit si Lola — chronic heart disease.
“Malaki ang magagastos. Kailangan ng regular na gamutan,” sabi ng doktor.
Tumulo ang luha ni Miko.
“Kahit ano po gagawin ko. Ayaw ko po siyang mawala.”
Pumasok si Miko bilang working student sa Maynila, naglinis ng restaurant kapalit ng libreng pagkain at munting allowance. Malayo sa baryo, malayo kay Lola. Sa bawat pagkakataon, nagtitipid siya para may maipadala kay Lola Ising — pera para sa gamot, at liham na naglalaman ng kanyang pag-asa.
Ngunit minsang umuwi siya, nadatnan niyang nakaupo si Lola sa tabi ng duyan, payakap ang isang lumang kumot.
“Lola… bakit hindi mo sinabi na hindi mo na pala tinutubos ang gamot mo?”
“Miko, anak… mas kailangan mo ang pera sa pag-aaral mo. Malapit ka nang magtapos. Huwag mo akong isipin.”
“Pero ikaw ang buhay ko…” halos pabulong na sabi ni Miko, nanginginig ang boses.
Sa huling taon ni Miko sa kolehiyo, nakamit niya ang isang scholarship bilang top student sa kursong Engineering. Nagsimula siyang mangarap nang malaki — hindi lamang para sa sarili, kundi para sa kanyang lola.
Graduation day. Umuulan. Dala ang isang diploma at medalya, mabilis siyang sumakay ng bus pauwi. Hinawakan niya ang medalya, sabay bulong:
“Lola, para sa’yo lahat ito…”
Pagdating sa bahay, madilim. Tahimik.
“Nasan si Lola?” tanong niya sa kapitbahay na may luha sa mata.
Dinala niya agad ang kanyang Lola sa ospital — huli na ang lahat. Sa mahina nitong tinig:
“Apo… natupad na pangarap ko… nang makita kitang tumayo sa sarili mong paa… huwag ka nang umiyak… ipinagmamalaki kita… mahal na mahal kita…”
At sa wakas, nagpahinga si Lola Ising — yakap ang duyan ng alaala.
Tumigil ang mundo ni Miko. Walang medalya, diploma, o tagumpay ang sapat kapalit ng pagkawala ng nag-iisang nagmahal at nagtaguyod sa kanya.
Lumipas ang apat na taon. Si Miko ay isa nang matagumpay na engineer. Ipinatayo niya ang “Lola Project” — isang programa para sa mga lola at lolo na nag-aalaga ng mga apo sa hirap ng buhay.
Sa kanilang baryo, muli niyang inayos ang lumang bahay at itinabi sa duyan ang malaking larawan ni Lola Ising — nakangiti, parang nagpapasalamat.
“Lola,” bulong ni Miko habang hinihimas ang duyan, “hindi ka kailanman nawala. Nakaukit ka dito… sa puso ko.”
At sa hangin, tila narinig niya ang pamilyar na tinig…
“Magtitiis tayo, apo. Pero ngayon… magtatagumpay tayo.”
Ang tunay na tagumpay ay hindi nasusukat sa pera o titulo — kundi sa pusong marunong magbalik ng pagmamahal sa mga nagmahal nang higit sa sarili.
👉 Kung ikaw si Miko, hanggang saan mo kayang ibalik ang sakripisyo ng taong nagpalaki sa’yo?
