Ako si Randy, at sa loob ng labindalawang taon kong pag-aaral, natutunan kong hindi lang hirap ang masakit — kundi ang hiya na itinanim ng iba sa’yo.
Hindi ko kailanman ikinahiya si Nanay, pero araw-araw, pinaparamdam ng mundo na dapat kong ikahiya siya.

Si Nanay Lita, ang nanay kong tagalinis ng CR sa eskwelahan na pinapasukan ko.
Oo — siya ‘yung babaeng may walis, may timba, at may amoy ng sabon at disinfectant sa katawan.
At oo, siya rin ‘yung babaeng tinatawanan ng mga kaklase ko, habang ako ay pinandidirihan.

ANG BATA NA LAGING MAG-ISA

Grade 1 ako noon, unang araw ng klase.
Masaya ako, suot ko pa ang bagong uniform na binili ni Nanay sa ukay-ukay.
Pagpasok ko, narinig ko ang tawanan.

“Uy, ‘yan ‘yung anak ng tagalinis ng CR!”
“Siguro amoy kubeta rin ‘yan!”

Tawa silang lahat.
At simula noon, walang gustong umupo sa tabi ko.
Kapag may group activity, ako ang huling natitira.
Kapag may kainan, wala akong katabi.

Minsan, habang kumakain ako mag-isa, narinig ko pa ang isa:

“Kaya pala malinis palagi ‘yung CR, may anak na nag-aaral dito!”

Masakit.
Pero umuwi lang ako nang tahimik.
Pagdating ko sa bahay, nakita ko si Nanay, pawisan, may mga sabon sa braso, nakangiti pa rin.

“Anak, may ulam ako. Adobo, oh!”
Ngumiti ako, pilit.
“Salamat po, Nay.”

Hindi ko nasabing umiiyak ako buong tanghali dahil sa kanya.

ANG LABINDALAWANG TAON NG PANGUNGUTYA

Taon-taon, pareho lang.
“Anak ng janitress.”
“Tagalinis ng banyo.”
“Walang kwenta.”

At tuwing nakikita ko si Nanay na naglilinis ng sahig sa school habang ang mga estudyante ay dumadaan at umiwas sa kanya, sumasakit ang dibdib ko.
Pero kahit gano’n, lagi niyang sinasabi:

“Anak, ‘wag mong ikahiya ang trabaho ko.
Hindi marumi ang taong marangal.
Mas marumi ang pusong nanghuhusga.”

Kaya kahit masakit, tiniis ko.
Hindi ako lumaban, kasi alam kong may araw din ng katotohanan.

ANG ARAW NG GRADUATION

Pagkatapos ng labindalawang taon ng pangungutya, dumating na ang araw ng graduation.
Puno ang gymnasium.
Lahat ng magulang nakaayos — may mga mamahaling gown, may mga cellphone na nagre-record.

Sa pinakadulo ng upuan, nakita ko si Nanay.
Naka-puting blouse, maayos ang buhok, pero halatang galing pa rin sa trabaho.
May sabon pa sa mga kamay niya, at amoy pa rin ng Lysol.
Ngunit sa akin, siya ang pinakamarilag na babae sa buong mundo.

Tinawag ang pangalan ko:

“VALEDICTORIAN — RANDY DE LEON!”

Tahimik akong lumakad papunta sa entablado.
Naririnig ko pa rin ang mga bulungan:

“Siya ‘yung anak ng janitress, ‘di ba?”
“Nakakagulat, siya pala ‘yung top student!”

Pero ngayon, ako na ang may pagkakataong magsalita.

ANG LINYA NA NAGPAIYAK SA LAHAT

Humawak ako sa mikropono, nanginginig.
Tiningnan ko si Nanay sa dulo, umiiyak habang nakangiti.

“Magandang hapon po.
Maraming salamat sa mga guro, kaklase, at mga magulang.
Pero higit sa lahat, gusto kong pasalamatan ang taong tinatawanan n’yo — ang nanay kong tagalinis ng CR.”

Tahimik ang lahat.
Narinig ko ang mahihinang buntong-hininga.

“Oo, siya po ‘yung babaeng nakikita n’yo araw-araw sa hallway, naglilinis ng banyo.
Habang kayo ay nakaupo sa malinis na upuan, siya po ‘yung dahilan kung bakit malinis ‘yon.
Habang kayo ay nag-aaral, siya naman ay nakayuko, nagwawalis, naglilinis ng kalat ninyo.”

Huminga ako nang malalim.

“Kung may medalya man ako ngayon, kalahati nito ay kanya.
Kasi kung marangal ang diploma ko,
marangal din ang walis at sabon sa kamay ng nanay kong tinawag n’yong marumi.”

At doon, nagsimula nang umiyak ang lahat.
Ang mga kaklase kong dating tumatawa, nakayuko.
Ang mga guro, pinupunasan ang luha.
Maging ang principal, tumayo at pumalakpak.

Pagkababa ko ng entablado, lumapit ako kay Nanay, kinuha ang medalya, at isinuot sa kanya.

“Nay, para sa inyo ‘to.
Kasi kayo ang totoong dahilan kung bakit malinis ang pangalan ko ngayon.”

Niyakap niya ako nang mahigpit, humahagulgol.

“Anak, salamat. Hindi ko akalaing maririnig kong ipagmalaki mo ako.”
“Bakit ko naman kayo ikakahiya, Nay?
Kung hindi dahil sa inyo, baka nalubog ako sa dumi ng hiya — pero tinuruan n’yo akong tumayo sa dangal.”

ANG INA NA PINAKAMALINIS ANG PUSO

Ngayon, ako na ang guro sa paaralang dati kong pinagtapusan.
At tuwing may batang tinutukso dahil mahirap, sinasabi ko palagi:

“Hindi nakakahiya ang pagiging janitress, basurera, o labandera.
Ang nakakahiya ay ang pagtawa sa taong mas marangal kaysa sa’yo.”

At tuwing bumibisita si Nanay sa school, dala pa rin ang walis at timba, lahat ng estudyante ay nguminingiti sa kanya.
Wala nang tumatawa.
Lahat ay yumuyuko bilang paggalang.

At ako?
Tumingin lang ako sa kanya at nginitian.

“Nay, ikaw ang nanay na nilinis hindi lang ang sahig — kundi ang puso ko.”