Isang araw ng Hunyo, nagising si Ramon sa amoy ng nilulutong lugaw. Sa edad na 21, bitbit niya ang bigat ng mundo sa kanyang mga balikat. Ang kanilang barong-barong, na yari sa pinagtagpi-tagping kahoy at may bubong na tinatagpian ng plastik, ay saksi sa kahirapang nagtulak sa kanya upang mangibang-bayan. Habang pinagmamasdan ang inang si Aling Rosa, at mga kapatid na sina Mario at Elena, isang pangako ang binitiwan niya—babaguhin niya ang kanilang buhay.
Sa kabila ng mga pangungutya ng kapitbahay na “baka magsayang lang ng pera,” at sa utang na ipinang-placement fee ni Aling Rosa, umalis si Ramon patungong Gitnang Silangan. Sa kanyang pag-alis, baon niya ang isang lumang maleta at ang determinasyong hindi uuwing talunan.
Ang unang taon sa desyerto ay isang impiyerno. Bilang isang construction worker, sinalubong siya ng nakakapasong init at ng sigaw ng dayuhang foreman. “Work faster, no time for rest!” Ang pagkain ay madalas na tuyong tinapay at tubig. Ang tulugan ay isang masikip na kwartong pinagsisiksikan ng pito katao. Habang ang ilang kapwa OFW ay nagliliwaliw at nalululong sa bisyo, si Ramon ay nagsusulat sa kanyang diary, tinitiis ang gutom at pangungulila.
Ang bawat sahod ay halos buong ipinapadala sa Pilipinas. Ngunit ang pera ay tila hindi sapat.
Habang si Ramon ay nagtitiis sa abroad, ang kanyang pamilya ay dumaranas ng sarili nilang kalbaryo. Si Aling Rosa ay nagkasakit at kinailangang mangutang muli kay Aling Deli para sa gamot. Sina Mario at Elena ay naging tampulan ng tukso sa eskwelahan. “Anak ng OFW, pero butas-butas ang tsinelas!” sigaw ng mga kaklase. Ang pinakamasakit ay ang walang tigil na bulungan ng mga kapitbahay. “Sampung buwan na si Ramon, barong-barong pa rin ang bahay nila!”
Isang malakas na bagyo ang dumating at lalong nagpahirap sa kanilang sitwasyon. Nabasa ang lahat ng kanilang gamit at pati ang hiniram na bigas. Muling lumapit si Aling Rosa kay Aling Deli, ngunit kahihiyan ang inabot. “Rosa, hindi ka ba nahihiya? Puro utang! Baka naman nagsisinungaling ka lang at wala ka talagang anak na OFW!” Umuwi si Aling Rosa na luhaan, sa isang hapag na tubig lang ang laman.
Nang marinig ni Ramon ang tungkol sa pagkakautang ng pamilya, nadurog ang kanyang puso. Mula noon, nagdesisyon siyang mas higpitan ang kanyang disiplina. Kung dati ay nagtitipid siya, ngayon ay halos hindi na siya kumakain. Tuyo na tinapay sa umaga, tanghali, at gabi. Kumuha siya ng lahat ng posibleng overtime, naglinis ng mga kalat, at nagbantay ng kagamitan sa gabi para sa dagdag na kita. Lahat ng sobra ay inilalagay niya sa isang maliit na kahon sa ilalim ng kanyang banig.
Sa gitna ng kanyang sakripisyo, dumating ang pag-ibig sa katauhan ni Lisa, isang Pilipinang waitress. Si Lisa ang naging kanyang aliw sa gitna ng kalungkutan. Ngunit nang mag-alok si Lisa ng kasal, tumanggi si Ramon. “Hindi ko kayang gawin yun ngayon,” sabi niya. “May responsibilidad ako sa pamilya ko.” Nasaktan, umuwi si Lisa sa Pilipinas. Ang sakit ng pag-iisa ay muling ibinaling ni Ramon sa trabaho.
Lumipas ang sampung taon.
Bumalik si Ramon sa Pilipinas. Ang bitbit niya ay ang parehong lumang maleta. Ang suot niya ay kupas na polo at ang sapatos na ilang ulit nang tinahi. Walang bakas ng yaman, walang yabang.
Ang mga kapitbahay, sa halip na salubungin siya, ay muling nagtawanan. “Aba, 10 taon sa abroad, barong-barong pa rin ang inuwian!” ang mapanuyang sabi ni Aling Sion.
Ang pangungutya ay lalong lumala. Isang gabi, isang lasing na kapitbahay ang sumigaw sa harap ng kanilang bahay. “Hoy Ramon! Tigilan mo na ang pagpapanggap! Kung totoo kang OFW, bakit wala kang naipundar?” Si Mario ay halos sumabog sa galit, ngunit pinigilan siya ng kuya. “Huwag kang padadala, Mario. Darating ang araw, ang totoo ang magsasalita para sa atin.”
At dumating nga ang araw na iyon.
Pagod na si Ramon na makitang nasasaktan ang kanyang ina at mga kapatid. Isang hapon, lumabas siya at tinawag ang mga pinakamaingay na kapitbahay, kabilang sina Aling Delhi at Aling Sion.
“Mga kapitbahay,” malakas niyang sabi. “Alam kong matagal niyo ng pinag-uusapan ang pamilya namin. Ngayon, iniimbitahan ko kayo. Pumasok kayo sa bahay namin at kayo na mismo ang humusga.”
Nagtawanan ang ilan, nag-isip na isa itong kalokohan. Ngunit dahil sa kuryosidad, sumunod sila.
Pagpasok nila sa pinto ng barong-barong, ang mga tawa ay biglang naputol. Ang kanilang mga mata ay nanlaki sa pagkamangha. Ang inaakala nilang kubo ay isa palang palasyo sa loob. Ang sahig ay makintab na kahoy. Nakatayo sa gitna ang isang modernong imported na sofa. Sa isang pader, isang malaking flat screen television. Ang kusina ay kumpleto sa bagong refrigerator, microwave, at mamahaling kagamitan.
Si Aling Delhi ay halos hindi makapagsalita. Si Aling Sion ay napalunok.
Tumayo si Ramon sa gitna ng kanyang sala. “Hindi ako nagpatayo ng malaking bahay sa labas,” paliwanag niya. “Dahil alam kong kapag ginawa ko iyon, mas lalo lang kayong magiging mapanghusga. Inili ko kayong manatili sa inyong paniniwalang kami ay barong-barong para hindi ninyo kami gawing pakinabang at hindi kayo mag-abang sa biyaya ko. Lahat ng ipon ko, nilagay ko rito sa loob. Para ito sa pamilya ko.”
Tahimik ang lahat. Ang kahihiyan sa mukha ng mga kapitbahay ay hindi maipinta. Naluha si Aling Rosa, habang si Mario at Elena ay nakangiti sa unang pagkakataon nang may pagmamalaki.
Naging usap-usapan sa buong baryo ang nangyari. Ang dating pangungutya ay napalitan ng paghanga, pagsisisi, at inggit. Marami ang humingi ng tawad kay Ramon, kabilang si Mang Isco. “Patawarin mo ako, Ramon. Nakakahiya kami.” Ngumiti lang si Ramon. “Sana lang po, bago tayo humusga, isipin muna natin kung ano ang pinagdaraanan ng bawat tao.”
Ipinaliwanag ni Ramon sa kanyang pamilya na ang kanyang ginawa ay isang aral sa disiplina. “Marami akong nakitang OFW na nagpatayo ng malaking bahay para lang ipagyabang, pero sa likod noon, baon sila sa utang at sirang pamilya. Ayaw kong maging ganon. Gusto kong ang kayamanan natin, tahimik, totoo, at para lang sa atin.”
Ngunit hindi doon natapos ang plano ni Ramon. Ginamit niya ang natitira niyang ipon para magtayo ng isang maliit na sari-sari store. Dahil sa kanyang disiplina sa negosyo at magandang pakikitungo, mabilis itong lumago at naging isang mini-grocery na dinadayo sa kanilang baryo.
Ang kita mula sa negosyo ang ginamit niya para tuparin ang kanyang pinakamalaking pangarap: ang pag-aaral ng kanyang mga kapatid. Si Mario ay nakapagtapos bilang isang guro, at si Elena ay naging isang nurse. Ang pamilyang dating nilalait ay naging inspirasyon at huwaran sa kanilang komunidad.
Isang hapon, habang nag-aayos ng tindahan, isang pamilyar na tinig ang tumawag sa kanya. Si Lisa. Bumalik ito, dala ang pagsisisi. “Nagtampo ako noon dahil hindi mo ako pinili. Pero ngayon, naiintindihan ko na,” sabi niya.
Sa loob ng tahanang binuo ng sakripisyo, muling nabuo ang kanilang pag-ibig. Si Ramon, na dating minaliit, ay nakamit ang lahat—isang matatag na pamilya, edukadong mga kapatid, isang maunlad na negosyo, at ang pagbabalik ng kanyang tunay na pag-ibig.
Ang barong-barong ni Ramon ay nakatayo pa rin, isang tahimik na paalala sa buong baryo na ang tunay na tagumpay ay hindi nasusukat sa kung ano ang nakikita sa labas, kundi sa dignidad, disiplina, at pagmamahal na itinayo sa loob.
