Ang biyahe ni Maya mula sa kanyang maliit na baryo sa Samar patungo sa Maynila ay isang paglalakbay sa ibang mundo. Sa edad na labintatlo, ang dapat sana’y naglalaro pa siya at nag-aaral, ay pasan na niya ang responsibilidad na itaguyod ang kanyang nag-iisang lola na may sakit. Ang tanging koneksyon niya sa kanyang nakaraan ay isang maliit at kupas na litrato—isang lalaki at isang babae na masayang karga-karga ang isang sanggol. “Iyan ang Papa at Mama mo, apo,” sabi ng kanyang lola. “Namatay sila sa isang aksidente. Ikaw lang ang naiwan.”
Dinala siya ng isang ahensya sa isang mansyon sa Dasmariñas Village, Makati. Ang laki nito ay tila isang palasyo sa kanyang mga mata. Nanginginig siyang pumasok, at sinalubong siya ng mayordoma, si Manang Tess.
“Bata ka pa pala,” sabi ni Manang Tess, na may halong awa. “Ang magiging amo mo ay si Señora Beatrice. Mabait naman siya, basta’t sumunod ka lang sa mga utos.”
Ang trabaho ni Maya ay simple lang: ang maging “general cleaner.” Ngunit para sa isang batang hindi pa nakakakita ng ganitong karangyaan, ang lahat ay nakakamangha at nakakatakot.
Sa kanyang unang araw, habang nag-aalis siya ng alikabok sa malawak na sala, isang silid ang pumukaw sa kanyang atensyon. Isang music room. Sa gitna nito ay isang itim at makintab na grand piano. At sa ibabaw nito, isang koleksyon ng mga naka-frame na litrato.
Lumapit siya, namangha sa ganda ng mga kuha. Mga litrato ng isang magandang babae—marahil ay si Señora Beatrice—at ng isang makisig na lalaki, sa iba’t ibang panig ng mundo. Mga ngiting perpekto, mga buhay na perpekto.
Ngunit sa gitna ng mga litrato, isang frame ang nagpatigil sa pagtibok ng kanyang puso.
Ang litrato.
Ang kanyang litrato. Ang eksaktong litratong dala-dala niya. Isang lalaki at isang babae, masayang karga-karga ang isang sanggol. Ang kanyang mga magulang. Ang kanyang sarili.
Nanlamig ang kanyang buong katawan. Paano napunta dito ang kanyang litrato? Nagkataon lang ba?
Sa takot at pagkalito, mabilis niyang ibinalik ang frame at lumabas ng silid.
Nang gabing iyon, habang naghahain siya ng hapunan, pumasok si Señora Beatrice. Isang babaeng nasa mga huling bahagi na ng kanyang apatnapung taon, elegante, ngunit may isang permanenteng anino ng kalungkutan sa kanyang mga mata. Hindi ito nagsalita. Umupo lang ito at nagsimulang kumain nang mag-isa sa isang napakahabang mesa.
Kinabukasan, sinubukan ni Maya na magtanong kay Manang Tess.
“Manang, ‘yung… ‘yung mga litrato po sa music room… sino po ‘yung lalaking kasama ni Señora?”
“Ah, iyon ba. Si Señorito Alfonso, ang yumaong kapatid ni Señora,” sagot ni Manang Tess.
Kapatid? Ngunit sa kanyang litrato, ang lalaking iyon ang kanyang ama.
“Namatay po ba siya?”
“Oo, matagal na. Mga labindalawang taon na. Sa isang car accident. Kasama ang… ang kanyang asawa,” malungkot na sabi ni Manang Tess.
Ang puso ni Maya ay lalong kumabog nang mabilis. Ang kwento ay halos pareho.
Hindi na natiis ni Maya. Kailangan niyang malaman ang katotohanan. Isang gabi, habang tulog na ang lahat, palihim siyang pumasok sa library ng mansyon. Naghanap siya ng mga lumang photo album.
At doon, natagpuan niya ang isang buong album na nakatuon kay “Alfonso.” Ang bawat pahina ay isang kumpirmasyon. Ang lalaki sa kanyang litrato ay si Alfonso nga. Ang kanyang ama.
At ang babae… ang kanyang ina… ay isang simpleng dalaga na hindi niya kilala.
Ngunit sa huling bahagi ng album, ang mga litrato ay nag-iba. Mga litrato na ng kasal ni Alfonso… sa ibang babae. Isang babaeng mayaman at maganda. At sa mga sumunod na litrato, mayroon na silang isang anak na lalaki.
Naguluhan si Maya. Kung ang kanyang ama ay si Alfonso, sino ang babae sa kanyang litrato? At sino ang asawa nito sa album?
Isang gabi, naglakas-loob siyang kausapin si Señora Beatrice. Dala-dala ang kanyang kupas na litrato.
“Señora,” sabi niya, nanginginig. “Pakiusap po. Sino po ang mga taong ito?”
Nang makita ni Señora Beatrice ang litrato, nabitawan niya ang kanyang hawak na tasa. Namutla siya, na para bang nakakita ng multo.
“Saan mo nakuha ‘yan?” galit niyang tanong.
“Pamana po ito sa akin.”
At doon, sa gitna ng sala, isinalaysay ni Señora Beatrice ang isang masalimuot na kwento ng pag-ibig, pagtataksil, at pagsisisi.
Si Alfonso, ang kanyang kapatid, ay ang “golden boy” ng kanilang pamilya. Nakatakda itong ikasal kay Helena, isang babaeng mula rin sa isang mayamang angkan, isang “arranged marriage” para pag-isahin ang kanilang mga negosyo.
Ngunit si Alfonso ay may ibang minamahal—isang simpleng babae mula sa probinsya, isang “nobody” sa kanilang paningin. Ang pangalan niya: Lilia. Ang babae sa litrato. Ang ina ni Maya.
Lihim silang nagmahalan. At sa kanilang pagmamahalan, nabuo si Maya.
Nang malaman ito ng kanilang ama, isang malupit na desisyon ang ginawa nito. Tinakot nito si Lilia. Binigyan ng malaking halaga para lumayo at huwag nang guluhin si Alfonso. Sinabi nito kay Lilia na kung hindi siya susunod, sisirain nito ang buhay ni Alfonso.
Walang nagawa si Lilia kundi ang umalis, dala-dala ang kanyang anak at ang isang pusong wasak, nang hindi man lang nakapagpaalam kay Alfonso.
Ang sinabi naman nila kay Alfonso ay naglayas si Lilia, sumama sa ibang lalaki.
Dahil sa pighati, at sa pressure mula sa pamilya, pinakasalan ni Alfonso si Helena. Nagkaroon sila ng isang anak na lalaki, si Anton. Ngunit hindi kailanman naging masaya si Alfonso. Ang kanyang puso ay nanatili kay Lilia.
Ang car accident… ay hindi isang simpleng aksidente. Ayon kay Beatrice, ito ay isang suicide. Magkasamang tumalon sa isang bangin si Alfonso at si Helena, dala-dala ang kanilang mga sirang puso.
Umiiyak si Beatrice habang nagkukwento. “Patawad,” sabi niya. “Patawad kung naging bahagi ako ng pananahimik. Natakot ako sa ating ama.”
Si Maya, ang hamak na kasambahay… ay ang nawawalang anak. Ang tunay na tagapagmana. Ang pamangkin ni Señora Beatrice.
Mula sa araw na iyon, nagbago ang lahat. Si Maya ay hindi na isang kasambahay. Tinuring siyang isang prinsesa sa mansyon na dapat sana’y kanyang tahanan.
Ngunit ang kwento ay may isa pang huling kabanata.
Si Anton, ang anak nina Alfonso at Helena, ang kanyang pinsan. Ngunit si Anton ay hindi kailanman naging malapit sa kanyang ina. Siya ay lumaking malamig at malayo. At nang malaman niya ang tungkol kay Maya, isang matinding galit at inggit ang kanyang naramdaman. Para sa kanya, si Maya ang dahilan ng lahat ng kalungkutan sa kanilang pamilya.
Isang araw, habang nag-iisa si Maya sa mansyon, hinarap siya ni Anton.
“Dahil sa iyo, nawala ang lahat sa akin!” sigaw niya. “Dahil sa’yo at sa nanay mong mang-aagaw, hindi naging masaya ang mga magulang ko! Dapat kang mawala!”
Sa kanyang galit, itinulak niya si Maya sa hagdanan.
Ngunit isang anino ang mabilis na kumilos. Hinarangan ni Beatrice ang kanyang pamangkin. Siya ang nahulog.
Isinugod si Beatrice sa ospital. Kritikal ang kanyang lagay. At si Anton, na natauhan, ay tumakas.
Sa tabi ng kama ni Beatrice, umiiyak na hinawakan ni Maya ang kamay ng kanyang tiyahin. Ang babaeng dati’y kinatatakutan niya ay ang siya palang nagsakripisyo ng buhay para sa kanya.
Isang gabi, habang nagbabantay si Maya, nagkamalay si Beatrice.
“Maya,” bulong niya. “Sa ilalim ng aking kama… may isang kahon. Kunin mo.”
Sa ilalim ng kama, natagpuan ni Maya ang isang lumang kahon. Ang laman: mga sulat. Mga sulat mula kay Lilia, ang kanyang ina. Palihim pala silang nag-uusap ni Beatrice sa loob ng maraming taon.
Nalaman ni Maya na hindi kailanman sumuko ang kanyang ina. At si Beatrice, sa kanyang sariling paraan, ay sinubukang tulungan ito. Ang pagkuha kay Maya bilang kasambahay… ay hindi isang nagkataon. Ito ay plano ni Beatrice. Isang desperadong paraan para maibalik si Maya sa pamilyang karapat-dapat para sa kanya, nang hindi nalalaman ng kanilang malupit na ama, na noo’y nabubuhay pa.
At ang huling sulat… ay isang habilin.
“Beatrice, kaibigan ko, kung may mangyari sa akin, hanapin mo ang anak ko. At ibigay mo sa kanya ito.”
“Ito” ay isang susi. Isang susi sa isang safety deposit box.
Nang buksan ito ni Maya, natagpuan niya ang isang bagay na mas mahalaga pa sa anumang yaman. Isang koleksyon ng mga tula at kwentong isinulat ng kanyang ina. At isang titulo ng lupa—ang maliit na lupang binili ni Lilia mula sa perang ibinigay ng kanyang lolo, na ipinangalan sa kanya.
Sa huli, gumaling si Beatrice. Si Anton ay nahuli at napatawad. At ang pamilyang winasak ng mga lihim ay dahan-dahang nabuo muli.
Hindi na inangkin ni Maya ang yaman ng mga de la Vega. Sa halip, ginamit niya ang kanyang mana mula sa kanyang ina. Ipinagbili niya ang lupa at itinayo ang “Lilia’s Library,” isang libreng aklatan at writing center para sa mga kabataang mahihirap, isang paraan para ipagpatuloy ang legacy ng kanyang ina.
Natutunan niya na ang isang tahanan ay hindi sa isang mansyon, kundi sa isang lugar kung saan ka tinatanggap at minamahal. At ang kanyang pagpasok bilang isang kasambahay ay hindi isang kamalasan, kundi isang pag-uwi.
At ikaw, sa iyong palagay, kung ikaw si Beatrice, gagawin mo rin ba ang lahat, kahit na ang isugal ang iyong buhay, para itama ang isang pagkakamali mula sa nakaraan? I-comment ang iyong sagot sa ibaba!