Sa isang tahimik na baryo sa Batangas, may isang batang lalaki na laging inaantok tuwing klase. Siya si Ramil, siyam na taong gulang at nasa ikatlong baitang. Sa tuwing nagsisimula na ang leksyon, mapapansin ng kanyang mga kaklase na unti-unti siyang yumuyuko sa kanyang upuan, hanggang sa tuluyan na siyang makatulog.
“Si Ramil, tulog na naman!” sigaw ng isa niyang kaklase.
“Tamad kasi!” sabat ng isa pa, sabay-sabay silang nagtawanan.
Maging ang kanilang guro na si Ms. Dela Cruz ay napapailing. “Ramil, anak, hindi ba sapat ang tulog mo sa gabi?”
Ngunit si Ramil ay palaging nakangiti at magalang na sumasagot, “Okay lang po ako, Ma’am.”
Lumipas ang mga araw at paulit-ulit ang parehong senaryo. Hanggang isang araw, naisip ni Ms. Dela Cruz na kailangang malaman ang tunay na dahilan ng pagiging antukin ni Ramil. Nagdesisyon siyang puntahan ang bahay nito matapos ang klase.
Pagdating sa tahanan nila Ramil, laking gulat niya sa kanyang nadatnan. Isang maliit na karinderya ang nakatayo sa harap ng bahay. Naroon si Ramil, pawisan, may hawak na pulang kahon, abalang-abala sa pagbubuhat ng mga kagamitan. Ang kanyang ina, si Aling Mila, ay pagod na pagod habang naglalako ng pagkain sa mga suki.
“Magandang hapon po,” bati ni Ms. Dela Cruz. “Pwede ko po ba makausap si Ramil?”
Lumabas si Ramil, halatang galing sa kusina, may alikabok at mantika sa damit. “Ma’am…”
“Ramil, bakit nagtatrabaho ka dito sa gabi?” tanong ng guro, halatang nag-aalala.
“Ma’am… kasi po, wala na po kaming tatay. Si Mama lang po ang nagtatrabaho. Kaya po tinutulungan ko siya gabi-gabi hanggang magsara kami. Minsan po, pasado alas-diyes na po kami natatapos. Kaya po kulang ang tulog ko,” sagot ng bata, hindi umaangal.
Napatigil si Ms. Dela Cruz. Bigla siyang napahiya sa sarili. Mali pala ang kanyang akala—hindi tamad si Ramil, kundi isang responsableng anak.
Kinabukasan, humarap si Ms. Dela Cruz sa kanyang klase.
“Mga anak, may isang mahalagang bagay akong gustong sabihin. Si Ramil ay hindi tamad. Siya ay isang masipag at matapang na bata na handang magsakripisyo para sa kanyang ina. Sa halip na maglaro o matulog ng mahaba, siya ay nagtatrabaho tuwing gabi.”
Tahimik ang silid-aralan. Napayuko ang karamihan.
Lumapit ang ilang kaklase ni Ramil.
“Pasensya ka na, Ramil. Hindi namin alam,” wika ng isa.
“Oo, hindi ka na namin pagtatawanan. Ang bait mo pala,” dagdag pa ng isa.
Ngumiti si Ramil, bahagyang nahihiya. “Ayos lang. Salamat po.”
Makalipas ang ilang linggo, nagulat si Aling Mila nang dumating ang ilan sa guro at mga estudyante. Nagsimulang magboluntaryo ang mga ito tuwing gabi sa karinderya—ang ilan ay naghuhugas, ang iba ay nag-aayos ng upuan, at ang iba’y tumutulong magluto.
Lumuha si Aling Mila. “Maraming salamat po. Hindi ko po ito inaasahan.”
Sagot ni Ms. Dela Cruz, “Hindi dapat nag-iisa si Ramil. Lahat tayo, pamilya niya rin.”
Mula noon, si Ramil ay hindi na kinukutya. Sa halip, siya ay tinitingala bilang huwarang anak, at paalala sa lahat na ang tunay na lakas ay nasa puso, hindi sa gising o tulog, kundi sa kabutihang loob at malasakit sa pamilya.